Biz Türküz soyumuz Türk ! söyleyen Kaşkay türkleri

03 Eyl 2018 Pervane MEMMEDLİ, Sürmanşet 1

“Biz Türküz soyumuz Türk ! söyleyen Kaşkay türkleri

Dünyada bir çok Türk halkları ve boyları mövcuddur.Turkiyeden sonra Türklerin en çok yaşadığı çoğrafiya İrandır. Kaşkaylar Azerbaycan Türklerinden sonra nüfusunun sayısına göre İran’da 2 ci sıradadırlar. Kaşkaylar – İran’ın güneybatısında, esasen Fars Ostanında yaşıyor, Azerbaycan dilinin kaşkay lehcesinde konuşuyorlar. Gashka, Azerice ve “beyaz alnı”, Çağatay’da “Al” anlamına gelir. Türk dillerinde qaşqa, qaşğa, kask, kask seçenekleri ile işlenen bu kelimenin “kaynayıp koparmak”, “yıldız”, “nişan”, “ay” ve “mutluluk, kutsallık” anlamları vardır.

İran’da “savaşçı halk” olarak bilinen Kaşkaylar son zamanlara kadar tayfa – nesil ayrımını, askeri demokrasinin temel özellikleri saxlayıblar. Tarım ve sığır yetiştiriciliği yapmaktadırlar. İran’da hep Kaşkaylara bahar müjdecisi demişler.Çünki onlar ilde iki defe köç edirler. Yazın ilk ayında ve ekimde. Çadırlar, halılar ve halıdokuma, şiire bağlılık , renkli kadın kıyafetleri, güzel danslar Kaşkayların karakteristik özellikleridir.

Kaşkaylar kadına yüsek kıymet verir, kadın ve erkeklerin eşit olduğunu söylerler Bu da Kaşkayların aile yapısını ve kadınlara olan bakış açıları konusunda çok ciddi ipuçları veriyor.

İran vatandaşlarının hepsi doğal olarak İranlıdırlar. Bu,onların tek ortak ve birleştirici kimliğidir.

Pehlevî döneminden sonra bütün İran dilleri, Farsça veya Farsçanın birer lehçesi

olarak görünmüştür. Bu dönem sonrası, devletlerin politikası resmî devlet dilini veya yazılı edebiyata sahip olan dilleri birer bağımsız dil ve diğerlerini birer lehçe olarak göstermişlerdir.Ayrıca son 40 yılın içinde İran Türklerinin dili her ne kadar resmî dil olarak tanınmasa da yazılı dilin ve edebiyatın ürünlerinin giderek arttığı

görülmektedir.

Anadili eğitiminden yoksun olan Kaşkay Türklerinin şiiri, bir sanat olmakla

birlikle bir halkın varlığını belirten anlatım aracıdır.Kaşkay edebiyatı deyince de ilk akla gelen şiir oluyor.

Kaşkay Türkleri, düğünde, matemde, savaşta, oyunda ve bütün hayat safhalarında

müzik eşliğinde şiir söylemişlerdir

Kaşkay Türklerinin edebiyatını inceleyen Ali Kemali Kaşkayların en önemli şairleri Ma’zun (Mahzun) ve Yusuf Ali Beg ‘olduğunu yazıyor. Ali bey Ali Şaһlu, Hüseyn Ali bey Beyat, (Miskin Hüseyin) , Z. Qenberi, Kul Oruc, Mesiһ, Xosrov Karakani, Maһmud Ibraһim Salmani (Amsam) kibi şairleri tanıtıp, şiirlerini takdim edir.

Mahzun 1832’de Şiraz’da doğdu. E.Kamali Kaşkay sözü haqda birkaç еһtimal söyleyir.Bunlardan biri qaşqa, mal, davarların iyesi olan elin adıdır. Kaşkayların mekanı hakkında şöyle bilgi verir ki, Fars körfezinin (Хeleçin) çizgisinde olan şeһerlerin çoxu bu elin yayla-kışlaq yurdudur.Bu elin iki milyona yakın nüfuzu olduğunu yazıyor. Kayd ediyor ki, bu halkın һaqq ve vatan yolunda vuruş ve savaşlarından yazılsa da, bilim ve sanat adamlarından az yazılmıştır.

Bu da ilgincdir ki, öten yüzilin sonlarında 8 yıl süren İran-Irak savaşlarında Kaşkay Türkleri de İranlılar için savaşmış ve şehitler vermişler. Kaşkaylar “Biz Türküz soyumuz Türk ! Ama İran’da bizim vatanımız. Onlar için can feda” diyorlar..

Hem Türkçe hem de Farsça şiirler söyleyen Ma’zun, ilk il şâiri olarak İran şâirleri tezkirelerinde yer almıştır. Ancak onun şiirleri genellikle Kaşkay Türkçesi ile yazıldığı için bu tezkirelerde Ma’zun’un Türkçe şiirlerinden hiçbir örnek verilmemiştir.

A.Kemali, onun mezarının Şeyh Sadi’nin mozolesinin yanında olduğunu yazar. M.P.Vaqif, Tеlimхan vе Meһtimqulunun çağdaşı imiş.Şeirleri de onlara çok yakındır, ayırmak zordur. Esasen nesiһet içerikli qeһremani eserler yazırmış.

Yazı dilinden ve yazılı edebiyatdan mahrum edilmiş bir halkın veya azınlığın konuştuğu dilden ve şifahî edebiyatından söz etmek, onun menşeini tespit etmek, yazılı eserleri ve örneklerini esas almayı gerektirmektedir.

Birçok Türk boyu gibi, Kaşkay Türkleri de pek çok acı ve tatlı olayla karşılaşmıştır. Ancak üzülerek belirtmek gerekir ki, gerek okuma ve yazma oranının düşük olması gerekse diğer sebeplerle Kaşkay ilindeki şâir ve yazarların ortaya koydukları eserlerin çoğu günümüze kadar ulaşamamıştır.

Ma’zun’un şiirleri, halk işinde okunur ve sevilir. Şiirlerinin çok kismi kısmı yazıya geçirilemediği için unutulup gitmiştir. Bir şiirinde ilden uzak düşmenin hasretiyle:

Müddetdir ke il sovuşmuş gözümnen

Bi tab olub can kesilip dizimnen

Giliyligim Dukuhekli kızından

‘Azeb cevan udum itdi dul meni

Ta’rif var yollaşlar göre alumı

Kırh erşinden korşa koma şalumı

Üzdi kuyrukumı kırhdı yalumı

Tilli cevan udum itdi hul meni

Her kim menim ehvalumı istese

Turdan uçan dahi düşmez kafese

Durub firar idib giderem besse

Emam Kays beshanada bul meni

Ma’zun diyer ne danuşam ne gülem?

Kısmet bile geldi ne çare kilem

Sazı sink zemzemesiz bülbülem

Hiç bagçada kabul idmez gül meni

Kaşkay türkleri tarih boyu, haksızlıklara maruz kalmışve zor şartlarda yaşayaraq, kültürünü,medeniyetini, kimliğini, toprağını ve dilini korumak için direnmiş ve merkezi hükümetlerin korkusu hâline gelmiştir. Özgür olma düşüncesi hayatının her alanına,çadırına, halısına, giysisine yansıdığı gibi, edebiyatına da yansımış ve şiirine konu olmuştur.

Tarih boyunca, bütün siyasi, sosyal, ekonomik şartlara rağmen Kaşkay Türkleri,

müziği ve şiiri bırakmayıp müzik eşliğinde şiirler söylemişlerdir. Göçte, düğünde,

matemde, savaşta, işgalde, kahramanlık ve er meydanlarında; kısaca Kaşkay

Türkünün hayatının bütün aşamalarında müziğin ve şiirin varlığını görmek

mümkündür. Bunun sonucunda da Kaşkay Türkü’nün hayatı, sazın ve sözün konusu olmuştur.

Bu da çok ilgincdir ki, 2006 yılında Nissan Motors, Automobile Corporation bu insanların onuruna ismini verdiği Nissan Kashkay’ın bir modelini tanıttı.

Dilleri, Farsça, İran, Kaşkai, Kaşkay, Memmedli, Nissan, Pehlevi, Pervane, Qashqai, Şiir, Türkleri

1 Yorum “Biz Türküz soyumuz Türk ! söyleyen Kaşkay türkleri”

İrfan Paksoy 10 Temmuz 2021 at 09:19

BU DİL. Bahtiyar Vahapzade

Sende nice bin yıllık benim medeniyetim,
şan-şöhretim şahlanır.
Benim adım, sanımsın,
namusum, vicdanımsın!
Milletlere, halkara halkımızın adından
sevgi destanları yaratıldı bu dilde.

Bu dil tanıtmış bize bu dünyada her şeyi
Bu dil ecdadımızın bize koyup gittiği.
En kıymetli mirastır, onu gözlerimiz tek
koruyup, nesillere biz de hediye edelim.

Cevapla ↓