1918 yılının Mart ayında Ermeni baskınına maruz kalmış, Azerbaycan’ı kurtarmak için Türkiye’den ünlü komutan Nuri Paşa’nın komutasında Kafkas İslam Ordusu gönderilmişti.Türk ordusunun bir subayı sucaetle savaşmış, Şamahı civarında Ermeni güllesine tuş gelmiştir. 0, kendi, arzusu ile yaralandığı yerde de defn olunmuştur. Sovyet döneminde Bakü’den bölgelere arabayla periyodik sefer edenler Qobustan yolunda tenha mezarlıkla rastlanırdılar.Yaşlı neslin temsilcileri orda Uyuyanın kimliğini biliyordu. O yıllarda bu konuda ilk kez duyduğumda çok teeccüblenmişdim, o yüzden ki bu konuda hiçbir yerde yazılmamışdı.Amma artık bu tenha kabir bizden gizlenmiş tarihimizden, teklennmiş Azerbaycan’ı kurtarmaya gelen kahraman Türk ordusunun mertliğinden, onun 18 yaşındaki şehit mehmetciyinden bir simgedir..Bu Abide- komleks onlarca Türk askerinin o yıllarda torpağımız uğruna canından geçmiş kahraman Türk askerlerinin anısına inşa edildi. Azerbaycan’ın her köşesinde yerel sakinler bile gizli Türkiyeli şehit askerlerinin mezarını uzun zaman gizli koruyup saxlayıblar.Azerbaycan’ı kurtarmak için gelen Kafkas İslam Ordusu sıralarında şehit düşen Mehmetciklere olan sevgi basit insanların kalbinde her zaman yaşadı. Şamahı yakınlarındaki tenha asker mezarını da Rus işgali yıllarında köy nüfusu koruyarak kaybolmaya qoymayib. Bu anıtın üzerine Bahtiyar Vahapzade “Tenha mezar” şiiri kazınmış edildi.
TENHA MEZAR
Yolun kenarında tenha bir mezar
Üstünde ne adı, ne soyadı var.
Ey yolçu, masını eyle bu yerde
Soruş kimdir yatan tenha qebirde?
O, bir türk zabiti, qehreman, metin!
Doğma qardaşına yardıma geldi.
Qırğına tutulan milletimizin
Haqlı savaşına yardıma geldi.
Uzaqdan hay verib senin sesine,
Geldi, qayıtmadı öz ölkesine.
Düşmen seflerini o, soldan sağa
Biçib destesiyle cebheni yardı.
Torpağın yolunda düşüb torpağa
Senin torpağını sene qaytardı.
Özü qoruduğu, hem can verdiyi
Yolun kenarında defn edildi o.
Uğrunda canını qurban verdiyi
Torpağı özüne veten bildi o.
Yolçu, masınını bu yerde eyle
O mezar önünde sen tezim eyle.
Secde qıl, dua ver onun ruhuna
Ayaq basdığın yer borcludur ona.
07.1998.
Bu mezar Kafkas İslam Ordusu askerlerinden birine aittir . O , burada şehit oldu ve burada defnedilmesini istedi . Kafkas İslam Ordusu askerleri ve generalleri buraya toprakları işgal edilen ve katledilen Azerbaycanlı qardaşlarımza yardım etmek için gelmişti . Subaylardan biri qetle yetirilidi , bu toprakta da defnedildi . Mezarın Sovyet döneminde 70 yıl boyunca korunarak saklanması da , bizim kardeşliğimizin göstergesidir . Bu toprakları vatan bildik . Azerbaycan topraklarının her yerinde Türk askerlerinin mezarı var diye söylemişti , Türkiye’nin Azerbaycan dakı keçmiş Büyükelçisi – Hulusi Kılıç Şamahı yakınlarında savaşlarda şehit olan bu Türk subayının sorağı dillere destan olmuştu: “Türk subayı İzzet Bey, Aşot adlı Ermeni’nin güllesine tuş gelir. Ağır yara alan binbaşının yardımına çevrede yaşayan insanlar gelirler … Orada Gülbahar adlı bir kadın mendili çıkarıp askerin yarasını sarmak ister. İzzet bey kadına: – Bacım kolumu sağlam tut, füzeyi ordan çıxardım.O, füzeyi çıkarıyor, mendile büküyor ve der: – Şimdi her şey yolunda, yaramı bağlamaya gerek yok, Kanım bu toprağa axsın.Izzeti yaralayan Aşot oracıkta güllelenir. Ölümcül durumda olan İzzet Nuri Paşa’yı karşısında görünce heyecanlanır. Nuri Paşa askerin başını dizlerine koyur. Artık İzzet Bey son anlarını yaşamaktadır. O, yüzünü Nuri Paşa’ya tutup diyor:- Paşam, Türk paşasının dizlerinde can vermek benim için büyük bir onurdur.Böylece, İzzet Bey vurulduğu yerde gözlerini sonsuza dek kapadır “. (Elfayım Aziz “Özgürlük uğruna” adlı kitabından)Yerel sakinler İzzet Bey’i Şamahı’ya götürmek istiyor. Ancak askerin kendi vasiyetine göre şehit olduğu yerde – Şamahı’nın yakınlarındaki Acıderede gömüldü. O günden de kabrin adı “Türk mezarı” gibi dillere düşmüştür.Bu mezar defalarca çeşitli takiplere maruz kalsa da, halk mezarı tamir edip korumuştur. Bu mezara ilk kez anıt koyan şahsı sonraları bolşevikler güllelemişdi. Yıllar geçtikten sonra “Tenha mezar” abidesi olarak bilinen bu arazi akın akın insanların ziyaret yerine dönüşmüştür.
