İrak türkmanlarının pervanesi- Gazanfer Paşayev
Sovyet döneminde, demir perdeler bizi tüm dünyadan izole etmişti, yabançı ölkelere ne seyahat edebilir ne de uzman olarak çalışma fırsatı bula bila bilmezdik.
Merkezi Moskova yönetimi Azerbaycan’dan yabancı ülkelerde çalışmak için sadece yakın Doğu ülkelerine uzman yollayırdı.Çevirmen ve mühendisleri.Qəzənfər Paşayev de Irak’a tercüman olarak gönderilmiş uzmanlardan biriydi. Fakat o İran’da Sovyet Büyükelçiliginde diplomatik hizmet veren Rüstem Aliyev gibi kendi soyundan olan halkına şerefli hizmet misyonunu da üstlenmişti. (Rüstem Aliyev ünlü azerbaycan şairi Şehriyarla bizzat gizli görüşerek, onun sesi yazılmış hesretli yasak şiirlerini büyük riskle ilk kez Azerbayna dağıtıb yaymışdı.) Hakkında bahsedeceğim Qezenfer Paşayev ise Irak’ta yaşayan Türklerin varlığı, edebiyatı ve dili hakkında o yıllardan başlayarak çok sayıda araştırmalar yapmış ve ciddi eserler ortaya koymuştur.
![na]_l](http://turkiyeokuyor.com/wp-content/uploads/2018/01/na_l.jpg)
Azerbaycan Sovyet işgali döneminde Azerbaycan halkı kendi tarihini okumak, soydaşlarını tanımak onlarla ilişki kurmak imkänı yok idi. Çünkü Sovyetler kapalı bir sistem içerisinde ülkeyi yönetiyordu. Çok az sayıda Azerbaycan türkü aydınlar ülke dışına çıkma imkänı bulup soydaşlarımızla alaka sağlamıştır. Örnek olarak Irak Türkmenlerini, Kerküklüleri kimse fazla bilmezdi. Bilenler olsaydı da konuşamazdılar ve anlatamazlardır. Çünkü bu gibi konuiarın üniversitelerde, okullarda, konferans ve toplantılarda anlatılması yasak idi. O dönemde yaşayan insanların gençlerinin Türk dünyasını ve soydaşlarıyla iietişim kurmak tanımak ve araştırmak sıkıntısı varıydı.
Profesör Gazanfer Paşayev; Irak Türkmenlerini, Irak’taki soydaşlarımızı bize tanıtan ve anlatan büyük bir Azerbaycan aydınıydı. O’nun yazdığı kitaplar, araştırmalar, Kerkük, Tuzhurmatu, Telafer ve diğer bölgeleri bize tanıttı. Bu çalışmaları Azerbaycan’dan büyük bir dönüşüm noktası oldu. Hele hele ‘6 İl Dicle-Fırat Sahillerinde’ kitabı ile Azerbaycan’la Irak Türkmenleri arasında önemli bir köprü oluşturdu. Nesimi divanı kitabıyla Irak ve Suriye Türkmenlerini de Azerbaycan okuyucusuna tanıttı. Türkiye ile işbirliği yaparak bir bilim adamı gibi ortak faaliyetlere imza attı.
Gazanfer Paşayev dendiğinde yada İrak türkmenleri,Kerküklüler gelir. Azerbaycan Türkleri Irak Türkmenlerini ilk defa 1959 yılında Kerkük’ü ziyaret eden Azerbaycanlı yazarlar Resul Rza, Bahtiyar Vahabzade ve Kasım Kasımzade ile tanıdılar. Kerkük’le Azerbaycan arasındaki büyük köprüyü 1960-cı yıllardan bu yana Gazanfer Paşayev kurdu.
O,Irak’ta iş yapan bir Rus firmasında 1962 yıllardan başlayarakİngilizce çevirmeni olarak görev yapdı.O usanmadan adım adım Türkmen köylerini, kasabalarını gezmiş, her bulduğu folklor malzemesini kaydetmiştir. Sonuç olarak, Irak Türkmenlerini Azerbaycan için keşf etmişti.
«Kerkük Bayatıları» (Resul Rıza ile, 1968),«Arzu‐Kamber» Destanı (1971),«Kerkük Mahnıları» (1973),«Kerkük Atalar Sözleri» (1978)
«Irak‐Kerkük Bayatıları» (1984), «Kerkük Tapmacaları» (1984)
«Altı Yıl Dicle‐Fırat Sahillerinde» (1985, 1987,
Arapçası: Bağdat, 1996),«Kerkük Folkloru Antolojisi» (1987, 1990)
«Irak‐Türkman Folkloru» (Bakü 1992, Bağdat 1995,İstanbul 1998)
«Azerbaycan Folkloru Antolojisi», Irak‐Türkman,cildi (A.Benderoğlu ile, 1999)
«Çağdaş Irak Şiirinden Seçmeler» (A.Benderoğlu ile, 2001),«Irak‐Türkman Folklorunun Janrları» (2002, Rusça),«Kerkük Diyalektinin Fonetikası»,(2003),«Kerkük Folklorunun Janrları» (2003), “Eta Terzibaşının folklorşünaslıq fealiyyeti” “Irak-Türkmen Lehçesi” ve 2011 yılında “Dilimiz Varlığımız” isimli monografilerin yazarı da Gazanfer Paşayev’dir.
Paşayev, Irak Türkmen kültürü ve folklorunu Azerbaycan halkına tanıtmayı gö- rev edinerek horyatlar (bayatılar), atasözleri, bulmacalar, Arzu-Kamber masalı, Türkmen hikäyeleri, maniler, Kerkük diyalekti, Füzuli, Ata Terzibaşı gibi kültür ögeleri ve değerlerini kitapları, makaleleri, seminer ve konferanslarıyla tanıtır. Irak Türkmen folklor ve kültürünü takdim ederken sadece bilgi aktarmakla kalmayıp, bu materyalleri inceler, yorumlar, Azerbaycan’daki örnekleriyle mukayesesini yaparve tarihı sürecini belirlemeye çalışır.
Paşayev’in çalışmalarının Azerbaycan sınırlarını aşarak yayınlandığını görüyo- ruz. “Irak Türkmen Folkloru” kitabı Bakü’de yüksek talep üzerine ikinci defa ve bunun yanı sıra Bağdat, istanbul ve Tahran’da basılıyor.
- Paşayev, “Çağdaş İraq Şeirindən Seçmələr” isimli kitabını aslında 1990’lı yıllarda hazırlamıştır. Fakat mevcut siyasi durum, Sovyet yönetiminin kalkması, kitabın basılmasına engel olmuştur. 2001 yılında Irak’ta Şair Hamit Sait’le görüştüğünde, sevdasından vazgeçmeyen Gazenfer Paşayev,’ona kitabın basılacağına dair söz verdi.
Kitap yıllar öncesinden hazırlansa da, 2001 yılında “Elm Yayınevi” tarafından Bakü’de basılmıştır. 104 sayfadan oluşan kitap, G. Paşayev’in ile A. Benderoğ- lu birlikte hazırlamış olduğu antoloji kitabıdır. Kitapta çağdaş Arap, Kürt ve Türkmen şairleri ve onlara ait şiirlerin Azerbaycan Türkçesinde tercümeleri üç farklı başlıkta ele alınmıştır.
Kitapta, A. Bayatlı, A. Benderoğlu, N. Erbil, S. Nevres, R. Çavuş, H. Hamam- cıoğlu, Ç. H. Haydar, M. Ö. Kazancı ve H. S. Hasanoğlu gibi önemli Türkmen şairlerinin yanında Hamit Sait, Muhammed El-Bedri gibi Arap ve Kürt şairlerin de şiirleri yer almaktadır. Arapça ve Kürtçe yazılan şiirler, Azerbaycan Türkçesine A. Benderoğlu tarafından aktarılmıştır. Kitapta yer alan şiirlerden önce yazarların hayatlarına ve edebi faaliyetlerine dair bilgiler de bulunmaktadır. Bu durum okurlara Irak şairlerini ve onların değerli şiirlerini tanıma fırsatı sunuyor.
“O bizim şahımızdır,
Damarda kanımızdır,
Türkmenlerin elçisi,
Bedende canımızdır.”
– bu şiirdeki kelimeleri ünlü İrak Türkman şairi Şemseddin Kuzeçi Gazanfer Paşayeve sunmuşdur., Kuzeçiye göre “Azerbaycan’da “Kerkük Sevdalı Bilim insanı” denildiği zaman akıllara direk Gazanfer Paşayev gelmektedir. Bu tabir sayın Paşayev’i anlatan en güzel tabirdir muhtemelen. Hayatının en önemli yıllarını, herhangi çıkar olmadan, hat- ta başka bir görveden sorumluyken Irak Türklerine, onlarla ilgili çalışmalara adamak herkesin kolaylıkla yapabileceği bir iş değildir.”
Paşayev’in yüzlerce bilimsel makalesi, Rusça-Arapça Konuşma Kitabı” (Bağ- dat, 1994), ders kitabı “İngiltere Hakkında” (1981, ingilizce) pek çok dilbilimcileri tarafından ilgiyle karşılanmıştır.
Profesör Dr. Paşayev ABD’de, ingiltere’de, Türkiye’de, Rusya’da, Kazakistan’- da vd. ülkelerde bildiriler sunmuş, makale ve tezleri yayımlanmıştır. Profesör Paşayev’in Irak Türkmen dili, folkloru ve tarihine dair ABD’nin Colifornia kentinde yayımlanan “Azerbaijan İnternational” ve İstənbul’da ingilizce “Kardeşlik” dergisinin iki sayısında yaymlanan makaleleri de araştırmacılar tarafından büyük ilgi ile değerlendirilmiştir.
Prof.Dr.Gazanfer Paşayev’in bu alanda da başarılı bir çevirmen olduğunu söyleyebiliriz. Paşayev, akademik faaliyetleri dışında, Alexander Düma’nın “Kafkas Esiri” (1985, Hamit Abbasov ile birlikte), Amerikalı akademisyen Sula Benet’in “Nasıl Yaşasak da, Yüze Yetişsek” (1989), Aqata Christie’nin “Mavi Trenin Sırrı” (1995) eserlerinin de çevirmenidir. G.Paşayev’in Rusça yazılmış “Alexander Dumas Kafkasya” eseri “Literaturnıy Azerbaydjan” dergisinde yayımlandıktan sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bu senaryo üzerine ortak film yapılması kararlaştırılmıştır.
Ünlü Iraklı akademisyenler, Kerkük halkını tüm dünyaya sunan yazarın monografileri,çalışmalarını “Şah Esar” (A.Benadaroğlu) ve “Anıt Yazarlığı” (M.Naqib) başlıkları altında değerlendirdiler. Irak ve Türk akademisyenler Eta Əta Tərzibaşı ve Gazanfar Paşayev’i Kerkük kültürünü dünyaya tanıtmak için bir kanat olarak görüyorlar.
Onun çalışmaları yalnız bilimsel araştırmalar veya tercümecilik faaliyeti ile sınırlanmıyor. Gazanfer Bey bu istikametdee praktik olarak uluslar arası sempozyumlar, kongreler teşkil etmeyi, bilim ve sanat adamlarının bir araya gelmesini,şerikli kültür ocaklarının oluşturulmasına da büyük önem
verir, çoğu zaman bu işte kendi maddi yardımlarını bile esirgemiyor. Bu bakımdan onun Azerbaycan’da, Bakü’de şahsi teşebbüsü ile Edebiyat muzesinde meydana getirdiği «Irak‐türkmen Ocağı»nın olumlu faaliyetini kaydetmek yerinde olurdu.
Hatırlatalım ki, 1995 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin
tanınmış şahsiyetlerinden olan sayın İhsan Doğramacı bile
bu ocağın konuğu olmuş, onun faaliyeti ile ilgili hoş sözler
söylemiştir.
Prof.Dr.Gazanfer Paşayev’in çok yönlü ilmi‐pedagoji faaliyeti ile öteri tanışlık bile onun manevi kültürümüze, dili mize, edebiyatımıza, folklorumuza, tercümecilik mirası mıza ne kadar da büyük katkılarda bulunduğunu açığa çıkarmaktadır.
Türkmen dili ve edebiyatının, Türkmen folklorunun en güzel bilicisi, ulus‐
lar arası alemde ise bu alanın en görkemli uzmanlarından biri hesap ediliyor».
Bence, Gazanfer Paşayev Azerbaycan Kerkükşinaslık ilminin kudretli yaratıcısıdır. Sadece Azerbaycan’da ve yahut da, dünyanın başka bir yerinde, hatta Kerkük’te bile Kerkükşinaslık alanında Gazanfer Paşayev ile mukayese edilebilecek bir kimse zor bulunur.”Bu sözleri ünlü Prof. Dr. İsa Habibbeyli söylemişdir.
- Paşayev’in şahsında yetenekli dilbilimci, edebiyatçı, tarihçi, etnograf älimle, sosyolog ve gazeteciyle, en önemlisi de tüm bunları kendisinde birleştiren, yetenekli doğu araştırmacısıyla karşılaşmış oluruz.
Irak Türkmenlerini, onların zengin manevi hazinesini kendi eserleri ile Azer- baycan için, bir anlamda, belki de, bütün Türk Dünyası için Gazanfer Bey ay- dınlatmıştır.
Azerbaycan Millet vekili Dr. Ganire Paşayeva cocukluğundan amcası Gazanfer Beyin onun için bir ideala dönüşdüyündenyazır:”Gazanfer amcamın benim hayatımda çok büyük etkisi vardır. Yetişmem de çok önemli rolü olmuştur. Bu yaşında olmasına rağmen gece gündüz çalışıyor. Kendini Milletine adamış bir aydın ruhuyla hayatını devam ettiriyor. Gazanfer Paşayev’i bir cümle ile anlatırsak ‘Milletine hasrolunmuş, milletine adanmış ömür’ diyebiliriz. Onun 100 yıl yaşamasını temenni ederim. Çünkü daha ya pacağı ve göreceği çok işler vardır. Onun bizimle Türk dünyasının birliğine ve güçlenmesine, Irak Türkmenleri arasında birliğin güçlenmesiyle beraber, genç nesillerin aydınlatılması için onun çalışmalarına hala da ihtiyaç vardır.”
Türk dünyasının önemli şahsiyyetlerinden biri olan Gazanfer Muallim’i yakkından tanıdığım için, onunla birlikte Edebiyat Enstitunda çalışdığım için kendimi şanslı sanıırım. Onun 80 yılını kutladık.Bu kiçicik tanıtımımla elece de İrak Türkmenlerinden sayın Dr. Mustafa ve Ziya Dr. Şemsettin Küzecinin birlikte hazırladığı “Kerkük sevdalısı Gazanfer Paşayev”(2017) kitabını da takdim edir, kendisine sağlık ve uzun ömür temennisiyle Türk okurlarına sunmaktan onur duyuyoruz.
